Ang kakunyag nagapabilin sa akon sa pagbugtaw. Sa sulod sang kulang 24 oras, mapakadto na ako sa airport kag masakay sa eroplano nga malopad kag mahogpa sa lugar nga malapit na gid sa akon banwa, Pilar. Makita ko na liwat ang nawong sang akon iloy kag mga utod nga madugay ko na wala makita.

Halin high school, wala na ako sa balay. Nahangpan ko nga kasubong man ako sang mga OFW nga nagapadayon dagsa sang ekonomiya. Ginbayaan nila ang Pungsod bangud wala trabaho ukon bastante nga kita agudto ibuhi sang pamilya. Ako man nagbiya sang banwa para kontani magtoon gid lang. Apang, asta subong, wala na ako makapauli.

Ang handum sang akon ginikanan amo ang mapa-eskwela ako. Sa pagtuman ko sa ila, wala ko nahunahuna nga mapahilayo man ako. Sa lugar nga nagakabuhi sa produkto sang kabukiran kag kadagatan, wala ako nag-eskwela  sa pagpanguma sang bukid kag dagat. Nagtoon sa pagsulat. Kag sang mga laye. Ang akon paino-ino, halin pa sang una, nagapanumdum sang trabaho sa maskin diin nga lugar indi lang sa kaangay sang Pilar. Indi man ako mabasol bangud wala man news paper sa Pilar, ukon matrabahoan sang kaangay ko nga nakatapos sa kurso nga Journalism, ukon abogasya.

Ang matuod-tuod, ang tagsa ka probinsiano, kaangay ko, nagahandum sang Manila, kaangay sang mga taga-Manila nga nagahandum sang Amerika. Ang tawag sini sang abyan ko nga manunulat, Manila dream. Ang tagsa ka mangunguma, ukon anak sang mangunguma, nagahandum nga maka-eskwela. Kag pagkatapos eskwela, makaobra. Kag sa diin sila maobra? Sa siudad. Kag ano ang nga siudad ang pinakadako kag may pinakamadamo kuno nga trabaho? Pakot mo. Manila.

Kag amo man ina ang psycholohia sang kadamoan sa Manila. Maka-eskwela, kag makakadto sa pinakadako nga pungsod nga damo kuno trabaho. America. Nga kis-a gina-islan na sang Canada, Saudi Arabia, Dubai, China, kag kon ano-ano pa.

May trabaho man ukon wala sa Pilar, indi gid man ako magtinir didto bangud ang handum ko nagatulod sa akon palayo sa banwa.

Naabot ko na ang akon handum tungod diri na ako sa Manila nagapuyo. Kag ano  ang ara sa Manila nga wala sa Pilar? Madamo, siempre. Pareho man kadamo sang mga bagay nga ara man sa Pilar kag wala sa Manila. Ang imahenasyon mo lang ang limitasyon sa pagkilala sa ila.

Pero ang pinakamadamo nga wala sa Pilar kag ara sa Manila amo ang tawo.

Kon ikaw impliyado, maaply ka trabaho sa isa ka? Pakot mo. Tawo. Kon ikaw negosyante, mabaligya ka sa isa ka? Pakot mo pa gid. Tawo. Kon ikaw abogado, ano ang ginaserbisyohan mo? Tawo. Kon ikaw politiko? Imo kaugalingon kag pamilya. Joke. Natural ang imo man mga tawo.

Kag sa diin ang siudad nga may pinakamadamo nga tawo? Abaw, kaalam sa imo. Manila.

Sa tawo nagahalin ang kwarta. Tawo ang nagabuhi sang ikonomiya. Tawo ang nagapaumwad ukon nagapamanggaranon sa isig niya ka tawo, nga nagapamangaranon sang iya banwa, kag banwa nga nagapamangaranon sang iya pungsod.

Napanumdum ko kon kaisa, mahimo nga ang rason kon ngaa wala naga-umwad ang Pilar kaangay sang Pilipinas, bangud wala na tawo. Ang taga-Pilar nagakadto sa mga siudad kaangay sang Manila, kag ang mga taga-Manila nagakadto sa iban nga pungsod kaangay sang Amerika.

Ano ayhan ang matabo kon ang mga taga-Pilar indi na maghandum magkadto pa sa siudad kondi sa Pilar gid lang? Kag ang mga taga-Manila, sa iban pa nga pungsod kondi sa Manila gid lang? Maumwad ayhan kita?

Hinali. Suno sa Bibliya, kon sa diin ang aton manggad, didto ang aton tagipusoon. Mahimo man siguro naton ini baliskaron. Kon sa diin ang aton tagipusoon, didto ang aton manggad. Kag sarang pa gid naton ini liwaton sa: Ang damgo nagamatuod. Ginpamatod-an ini ni Boy Abunda. Pagdaog sang iya programa nga The Bottomline with Boy Abunda bilang Best Talk Show for 2011 sa 16th Asian TV Awards, siling niya sa The Buzz:

“Sa lahat po ng mga batang nanonood ngayon, uulit-ulitin ko po ito. Dreams come true. Whoever you are and if you have a dream, hold on to that dream and work hard. You’re gonna make it.”

Indi naman lipod sa aton ang mga estorya sang mga Filipino nga nag-ulomwad sa iban nga pungsod sa duna nga kaalam kag kahugod.

Kaangay sang tanan nga naglalakat, ako man nagahandum sa pagpauli. Kag sa kada pagpauli, nagahandum nga may maibuylog nga diutay nga manggad, makita ukon makaptan man ukon indi. Kag kontani, indi na maglakat pa liwat.

Sa sulod sang pila ka oras, makapauli na gid man ako. Sulanga ako, Pilar.