Ang Lumbay ng Dila ang pinakauna nga nobela ni Genevieve Asenjo  nga taga-Tobias Fornier, Antique. Nasulat ini sa Filipino, may 486 ka pamihak, kag gin bantala sang C & E Publishing, Inc. sang 2010.

Istorya ini sa pagpangita ni Zadyah sang iya iloy, si Teresa, kag sang iya lolo, si Marcelo Lopez.

Nagsugod ang nobela sa pagbalik-lantaw sang kabuhi ni Zadyah: sa paghingalan sa tagsa niya nga nakarelasyon asta sa serkomstansya nga nagdala sa iya sa pagtungtung sa ibabaw sang pukatod sang Barasanan, Dao, Antique, nagalantaw sa malapad nga kauyaparan.

Sang 1984 eleksyon, nagpadalagan ang iya lolo Marcelo bilang Assemblyman sang probinsya sang Antique. Ginhinyo sang tigulang si Leandro, alyas kumander Pusa, tatay ni Zadyah kag si Teresa, alyas kumander Rafflesia, nga magpanaog anay sa bukid bangud may pabor nga pagahinyuon ang tigulang sa ila. Nagpanaog ang duha upod ang manghod ni Zadyah nga mga isa palang katuig. Malip-ot lang ang ila pagistoryahanay bangud wala naluyagan ni Teresa kag Leandro ang luyag matabo sang tigulang.

Sang gabi nga ato natabo ang Guinsang-an bridge massacre sa diin napatay ang kontra ni lolo Marcelo nga si Edgardo. Ginpabangud kay Marcelo ang pagkapatay ni Edgardo amo gani nga napreso ini sang masobra 20 anyos.

Bag-o pa natabo ini tanan, bangud sa delikado nga “propesyon” sang iya ginikanan, ginbilin ni Leandro kag Teresa si Zadyah sa iya tiya kag utod ni Leandro nga si Fely. Si Fely may duha ka puya nga ginahingalanan kay Nene kag Bongbong. Sa upod sining tatlo ka tawo, nagdako si Zadyah sa kaimulon sang probinsya.

Ugaling bangod maalam si Zadyah, nakapasar sya sa University of the Philippines College Admission Test kon sa diin naupod sya sa pinakaimol nga mga iskular sang banwa, sa bracket 1.

Pagkatapos nya eskwela sa UP Miag-ao, nag-apply sya sang Masters Degree sa La Salle. Gin-offeran sya sang La Salle nga magtudlo didto kag ang iya pag-eskwela sang Masters ginpasulod sa Faculty Development Program.

Ang kinaugalingon nga kita ni Zadyah makabig nga naghatag sa iya sang kahilwayan. Nagligad na ang mga inadlaw nga ginatunga pa nila nga duha sang iya kabarkada sa UP Miag-ao ang P15 nga batchoy. Tapos na ang mga tinion nga ginaantos niya ang gutom agudto may pangdugang sa budget sa pagrenta sang kompyuter kag pagprint. Kon magtsinelas man sya, indi indi tungod nga indi sya makasarang magbakal sapatos kundi ginpili niya nga magsoksok sang tsinelas. Pagkatapos sang 20 ka tuig, nakapuyo na gid man sya sa kwarto nga makabig nya nga iya.

Duna sa edad (early 20’s) ni Zadyah ang mangin malapiton kag mangin mausisaon sa lalaki kag sa iya man pagkababayi. Amo gani nga indi makatilingala nga magkarelasyon sya.

Ang una niya nakarelasyon amo ang tsinoy nga si Stephen. Topnotcher sang Mechanical Engineering board exam kag first year law student sa San Beda sang nagkilalahay sila sa isa ka online dating network. Pagkatapos sang isa ka bulan nga pagistoryahanay sa internet, nagpatna sila nga magkit-anay. Pagkatapos sang mga duha pa gid ka pagkit-anay kag ila gindiskobre (una para kay Zadyah) ang ila pagkatawo sa ila mga lawas. Nagtapos ang relasyon nila ni Stephen sang hinadlukan ini nga magbusong si Zadyah. Subang sya kag madamo handum ang pamilya kag ang iya kaugalingon para sa iya kag sa iya man pamilya.

Pagkatapos kay Stephen, si Ishmael, isa ka mikaniko kag Muslim, ang nagbolos. Nagpuyo sila sa isa ka apartment. Kaangay sang kadamuan nga relasyon, sa umpisa, malipayon sila nga duha. Ugaling, sang nagdugay, ginsakit ni Ishmael si Zadyah kabangdanan nga ginpalayas sya ni Zadyah sa apartment; kag naghalin man dayon si Zadyah sa apartment agudto indi na sya matultul pa ni Ishmael. Ugaling nahibal-an ni Zadyah nga umpisa sang ginpalayas niya si Ishmael, didto na nagatulog sa Roxas Boulevard ang isa. Nalooy sya sa sa iya kag ginpabalik niya si Ishmael sa iya bago nga apartment. May katontohan nanaman ugaling ini nga ginhimo.

Sa kada pag-ilis nobyo ni Zadyah, naga-ilis man sya puluy-an. Halin sa kwarto, naghalin sya sa apartment (duha ka beses), kag pagkatapos, sa condominium sa diin nya nakilala ang iya subong nobyo, si Priya Iyer, isa ka Indian national nga nagatrabaho sa isa ka insurance company. Isa ka adlaw, nahulog ang maong ni Zadyah nga hinalay kag nagtupa sa terrace ni Priya. Didto sila nagkilal-anay.

Sa tunga sining pakipagrelasyon, ginabisita sya sang iya pagka-ulila. Kag amo dayon nga ginahandum sang iya tagiposoon nga makita ang iya iloy kag ang iya lolo.

Nalipay si Zadyah sa iya nobyo nga si Priya bangud palabasa ini, ano pa maalam. Bagay sila. Ugaling masami ginadala sang trabaho sa iban nga pungsod.

Sa kalipay sa iya bag-o nga nobyo, napainoinohan ni Zadyah nga magbakasyon kag magpauli sa Barasanan, Dao, Antique. Nag-loan sya sa ila coop agudto igawad sang duta sang iya ninono nga naprinda. Nagpatindog sya sang isa ka moderno nga payagpayag nga mahimo kadtuan sang mga luyag magbasa, magpamati sang kanta, ukon maglantaw sang pelikula. Nagpatindog man sya sang mahongany nursery.

Sang ato na sya didto sa Barasanan, Dao, Antique kag nabaton nya ang balita nga ang iya lolo Marcelo nakagwa sa bilangoan pagkatapos sang 21 anyos.

Tungod ato na gidman sya didto sa Antique, nakipagkita sya sa iya lolo Marcelo. Wala niya ugaling mapamangkot kon ang tigulang gidman ang nagpapatay kay Edgardo nga iya kontra sa politika. Masyado na abi ka sako si Marcelo. Pagkatapos makagwa sa bilangoan, nagpatindog opisina sa pagpanabang sa banwa sang Antique agudto magserbisyo sa mga imol; wala bayad. Sang gamay pa si Zadyah, puno sang kahuya kag pagkutya ang mangin apo ni Marcelo. Bantog gid sadto nga si lolo Marcelo ang nagpapatay kay Edgardo.

Ginbisita man ni Zadyah ang isa ka manonodlo sa UP Iloilo nga kilala nga kaalyado sang mga NPA agudto mamangkot sang balita parti sa iya iloy. Apang wala sya nangin madinalag-on.

Natapos ang leave ni Zadyah kag nagbalik sya sa Manila nga wala balita kon sa diin ang iya iloy

Buhi ayhan si Teresa? Si lolo Marcelo gidman ayhan ang nagpapatay kay Edgardo? Ano ang natabo kay Dakila nga iya manghod? Magkita pa ayhan sila? Amo ini ang mga pamangkot nga ginasabat sa punta nga bahin sang nobela.

Ang mga naluyagan ko sa nobela.

Matigda ang mga tinaga; ang katigda nga duna sa isa ka mamalaybay kaangay ni

Si Gen kag ako sa CCP.

Genevieve. May mga linya nga nagahatag sang bag-o nga buot silingon kag dimension sa ginasaysay bangud sa paggamit ni Gen sang iya abilidad sa pamalaybay sa pagbalay sang mga tinaga. Ini nga realisasyon nagalumpat sa mambabasa labi na gid sa last paragraph sang halos tanan nga chapters.

Nangin madinalag-on ang nobela sa pagbutong sang attention sang iya mambabasa halin sa umpisa asta sa punta. Nasalabihon (explain) nya ang painoino kag balatyagon sang isa ka ulila, kag nabutangan nya sang tinaga ang kasubo kag kamingaw sang isa ka maalam nga probinsyana nga napadpad sa syudad.

Manotaran man ang kamayad ni Gen magsaysay sang kada pagpakighilawas ni Zadyah sa  iya tagsa ka nobyo: ang kada detalye nagapabuhi sa mga batungdaan (stone monument), nagapaginhawa sa mga pader, kag nagapabulak sang mga tanum sa hardin. Apang ang ini man nga kamayad ni Gen nagapakita sa ayhan indi balanse nga pagtrato sa mga detalye kon iban na gani ang iya ginasaysay.

Kag indi dapat kalimtan ang pagtinguha sang nobela nga ipaintyendi sa mambabasa kon sa diin nagpareho kag naglain ang pagtuo sang mga Kristyano kag Muslim; nga mas madamo ang mga Kristyano ang may bias kontra sa mga Muslim kag indi ang baliskad. Indi man dapat kalimtan ang pagtinguha sang nobela ihisaysay sa mga ulihing tubo ang rason kon ngaa nagsalaka sa bukid, naghawid armas, kag nakipagtiruhay ang mga rebelde sa mga soldado sang pungsod; kag ang pagpahanumdum nga ang NPA buhi gihapon, ugaling may duha na ka faction: ang mga reaffirmist nga nagapati nga kinahanglan man gihapon nga magsaka sa bukid kag makibaka, kag ang mga tumiwalag nga nagapati nga ang pag-organisa sang komunidad para sa empowerment kag active participation sang masa, indi ang gyera, ang solusyon agudto mabag-o ang demokrasya sang mga labihanon sa isa ka mas madamo ang nagapakigbuylog kag hilway nga demokrasya.

Naluyagan ko man ang pagpakilala sang Antique, sang iya mga kabukiran.

Ang ginapangita ko sa nobela.

Sa pihak sang mga nasambit nga kabaskog sang nobela, may pila kabilog ako nga obserbasyon.

Una, ang karakter ni Zadyah bilang isa ka manunudlo sang literatura sa Dela Salle University, sa akon pagbanabana, wala mapanghanarungan bangud, luwas sa mga references sa iya mga estudyante nga nagahimo sang mga manami nga powerpoint presentations, wala ako matandaan nga hitabo nga nagpakilala kay Zadyah bilang isa ka literature teacher. Kon wala sya naga-check sang iya mga papel, ara sya sa computer naga-internet. May isa ka scene nga nagalakat sya sa campus sang may nabaton nga text halin kay Priya kag ginpamangkot niya ini sang square root sang 69. Buot ko silingon, wala mapatubo kag mapaupod ang iya pagiging literature teacher sa istorya. Mahimo man nga call center agent ukon NGO worker si Zadyah kag wala may madula ukon mabag-o sa istorya.

Ikaduha, suno sa akon pag-intyendi, gin-istorya ang mga relasyon ni Zadyah para ipakita nga maskin ano sya ka accomplished economically kag sexually, nagabatyag gihapon sya sang kasubo kag kamingaw. Ining kasubo kag kamingaw, labi sa tanan, ang nagpakilala sa iya sa iya kaugalingon kag nagbukas sang dalan agudto diskobrihon nya ang iya nagliligad sa iya iloy nga si Teresa kag sa iya lolo nga si Marcelo. Gani, maskin manami basahon ang mga sexual scenes, masyado ini ka laba kag sa akon pagpati, sumobra sa dapat nya nangin gamit.

Finally, huo, nasaksihan ko ang pagnguynguy sa kamingaw ni Zadyah sa iya ulonan. Saksi man ako sa iya pagkatingala nga may pagduha-duha sang gulpi lang may condom si Stephen kag wala na niya makita kon sa diin naghalin. Maskin sang iya pagtiyabaw sa banyo sang iya condo unit samtang gina-itot ni Priya. Nabatian kag nahibal-an ko ang iya painoino. Nakilig ako, naghibi kag nagkadlaw upod sa iya. Apang ngaa nagabatyag ako nga may kulang pa gid agudto lubos ko sya makilala kag mahigugma, ukon pangdirian? Isa gihapon sya ka ilahas nga babaye nga wala abyan kondi ang iya lang mga nobyo. Wala kinalain sa mga babayi nga nababatian ko sa mga istorya, ukon nalantaw sa mga palagwaon sa TV kag pelikula.

Kon irate ko ang nobela, 7 out of 10. I-recommend ko nga basahon ini bilang tuytoy sa pagtulon-an ukon modelo sa paggamit sang poetic language; kag ang mga erotic portions bilang ehemplo ukon modelo sang pagsulat sang akto sa pagpanginhilawas nga indi bastos. Dalayawon man ang nobela sa pagsaysay nga may pagokom sang balatyagon.